Poznańska Bazylika Archikatedralna, położona na wyspie zwanej Ostrów Tumski w Poznaniu, otoczonej korytem Warty i Cybiny, sięga samych początków chrześcijaństwa w Polsce, II połowy X wieku.
Na miejscu obecnej katedry gotyckiej, zbudowano w roku 968 pierwszy kościół katedralny p.w. św. Piotra, murowany z okrzesków martwicy łąkowej i granitu, tynkowany, dł. około 48 metrów. Badania archeologiczne przeprowadzone w 1946 roku odsłoniły liczne fragmenty pierwotnej katedry poznańskiej, co pozwala ustalić, iż wzniesiona została jako bazylika trójnawowa z prezbiterium zamkniętym absydą, z zachodnim masywem wieżowym, mieszczącym dwudzielną emporę, wspartą na okrągłym filarze. Posiadała atrium, w którym odkryto relikty płyty z zaprawy wapiennej, tzw. misy chrzcielnej i krypty grobowe, identyfikowane przez badaczy jako prawdopodobne groby monarsze: księcia Mieszka I i króla Bolesława Chrobrego. Odkryte relikty archeologiczne zabezpieczone metodą elektropetryfikacji można oglądać w kryptach (wybudowanych w latach 1950-1955 i odrestaurowanych w roku 1997).
Po zniszczeniu preromańskiej świątyni (w latach 1034-1038), powstaje nowy kościół katedralny, murowany z kostki granitowej, z detalem architektonicznym z piaskowca i granitu, pokrywający się w znacznej mierze z fundamentami pierwszej katedry. Odkryte liczne elementy tej budowli romańskiej z II połowy XI wieku świadczą o wysokiej kulturze jej inwestorów i budowniczych.
Katedra romańska, przebudowana w XIII wieku, zastąpiona została gotycką, wzniesioną w XIV i XV wieku. Była to budowla okazała, z nowym prezbiterium z piękną galerią tryforyjną, ambitem i wieńcem kaplic. Strawił ją pożar w roku 1622, zostawiając nagie mury świątyni z przepalonymi sklepieniami.
Po pożarze w roku 1772 katedra otrzymała nowy wystrój wnętrza i elewację w stylu neoklasycznym, dzieło architekta Efraima Schroegera, przebudowaną następnie przez Solariego w końcu XVIII wieku i tak przetrwała do drugiej wojny światowej.
Ostatni pożar katedry 15 lutego 1945 roku 22, powstały podczas prowadzonych walk o Ostrów Tumski zniszczył ją w 65%. Ocalał jedynie wieniec kaplic, częściowo uszkodzonych. Zniszczenie świątyni i podjęte prace przy odbudowie katedry odsłoniły jej gotycki elementy, co przemówiło za tym, by podjąć szczęśliwą decyzję regotyzacji katedry.
Główny trzon odbudowanej katedry zachował wszystkie cechy gotyckiej budowli z I połowy XV wieku: frontową ścianę z nowym szczytem i dwie wieże z masywnymi skarpami, zakończone odtworzonymi późnobarokowymi zwieńczeniami i hełmami z roku 1729, pokrytymi blachą miedzianą. W wieży południowej między skarpami zachował się znaczny fragment muru romańskiego, na którego fundamentach stanęła późniejsza katedra gotycka. W odkrytym w czasie odbudowy wysokim oknie na ścianie szczytowej zachowała się oryginalna rozeta gotycka, którą obecnie wraz z całym oknem wypełnia witraż – dzieło prof. Taranczewskiego. Pod oknem znajduje się portal gotycki ozdobiony pasmami kostek glazurowych i nieglazurowych, ułożonych na przemian, z brązową bramą z przedstawieniami z życia św. Piotra (widoczne z zewnątrz) i św. Pawła (od wewnątrz katedry), wykonany w latach 1976-1980.
Boczne elewacje świątyni stanowią wysokie ściany nawy głównej i prezbiterium ze stromym dachem krytym miedzią, z gotyckimi oknami o głębokim rozglifieniu, zamkniętym dwiema wieżami frontowymi od zachodu i uwieńczonymi trzema barokowymi wieżyczkami – latarniami od strony wschodniej. Nad płaskim dachem naw bocznych widoczne są od strony południowej i północnej rzadkie w polskim budownictwie kościelnym łuki przyporowe. Niżej drugi dach pokrywa wszystkie kaplice, otaczające wieńcem nawy boczne i ambit kościoła, które odbudowano w stylu barokowym (z wyjątkiem Złotej Kaplicy).
Nawa główna wraz z prezbiterium, ambitem i Złotą Kaplicą o długości 72 metrów i 36 metrów szerokości z bocznymi nawami i kaplicami), posiada ściany wylicowane cegłą gotycką z pozostałością ciosów z piaskowca, które zachowały się prawdopodobnie z katedry romańskiej (dwa pierwsze filary od strony północnej). Ściany nawy wiąże zrekonstruowane sklepienie gwiaździste. Prezbiterium wzbogaca i wyróżnia ażurowy wieniec tzw. „tryforium”, motyw otwartych arkad o trzech wąskich oknach, za którymi wzdłuż ścian biegnie galeryjka. Okna w prezbiterium wypełniają witraże z wizerunkiem N. Maryi Panny, Matki Kościoła, Patronów bazyliki archikatedralnej oraz sceny związane z dziejami Polski i miasta Poznania.
Prawdziwym klejnotem katedry jest wielki ołtarz – poliptyk, dzieło wybitnych mistrzów śląskich z przełomu XIV-XV wieku, pochodzący prawdopodobnie z warsztatu wrocławskiego. Ołtarz główny pochodzi z kościoła farnego z Góry Śląskiej i przedstawia w centrum Matkę Boską w otoczeniu św. Katarzyny i św. Barbary oraz 12 innych świętych niewiast. Na zewnętrznych skrzydłach ołtarza jest osiem obrazów ukazujących Mękę Pańską. Pod główną wnęką ołtarza jest predella, gdzie umieszczono postacie Chrystusa i dwunastu apostołów podczas Wieczerzy Pańskiej. Wyposażenia w nawie głównej dopełniają wybitne dzieła baroku: ambona z 1720 roku i chrzcielnica, a także gotyckie stalle w prezbiterium. W posadzce nawy głównej z okazji Wielkiego Jubileuszu Chrześcijaństwa Roku 2000 wmurowano płytę z brązu upamiętniającą Biskupa Jordana – pierwszego biskupa Polski .
Pod chórem organowym po obu stronach ścian wmurowano renesansowe nagrobki rodziny Przecławskich.
Katedra posiada ponadto pięć gotyckich i wczesnorenesansowych płyt nagrobnych wykonanych ze spiżu. Pochodzą one ze znanego niegdyś norymberskiego warsztatu Hermana i Piotra Vischerów. Dawnej płyty te leżały w posadzce kościoła i zamykały wejścia do grobowców. Dlatego dziś noszą ślady zniszczeń. W 1826 roku wyjęto je z posadzki, aby zapobiec dalszemu zniszczeniu i wmurowano je w filary i ściany kaplic. W czasie wojny wszystkie zostały zrabowane i wywiezione. W 1993 roku wróciły na swe dawne miejsce do katedry poznańskiej – Płyta biskupa poznańskiego Andrzeja z Bnina (zm. 1479 r.) – Wizerunek biskupa Uriela Górki (zm. 1498 r.) – Płyta rycerza w zbroi sławi Łukasza Górkę (zm. 1475 r.) – Płyta Kanonika Andrzeja Grodzickiego (zm. 1550 r.) i Płyta kanonika Bernarda Lubrańskiego (zm. 1499 r.).
Podziemia Katedry Poznańskiej zapraszają – można tam zobaczyć fragmenty katedry preromańskiej i romańskiej, a także relikty grobowców – najprawdopodobniej grobowce pierwszych władców Polski Mieszka I i króla Bolesława Chrobrego, jak również relikty misy chrzcielnej pochodzącej z X wieku, w której mógł przyjąć chrzest pierwszy Władca Polski wraz z poddanymi. Warto przejść do drugiej krypty, w której znajduje się wystawa lapidaryjna reliktów różnych płyt i kamieni wydobytych podczas prac archeologicznych prowadzonych podczas odbudowy katedry po II wojnie światowej 1946-1956. z drugiej krypty można przejść do krypty, w której spoczywają doczesne szczątki arcybiskupów poznańskich. Wchodząc do podziemi katedry trzeba zatrzymać się w wieży północnej, gdzie rozwieszone są plansze autorstwa prof. Zofii Kurnatowskiej informujące o bogatych dziejach katedry i Ostrowa Tumskiego.
Najstarsza w Polsce katedra jest milenijnym pomnikiem kultury chrześcijańskiej, nazwana przez papieża Jana XXIII w dokumencie podnoszącym ją do godności Bazyliki Mniejszej – „Ozdoba Poznania”. W czerwcu 1983 roku gościła w swoich murach następcę św. Piotra – Ojca świętego Jana Pawła II, który powiedział: „Zdaję sobie sprawę, że miejsce, na którym stoję, odegrało podstawową rolę nie tylko w historii chrześcijaństwa, ale także w historii państwa i kultury polskiej”.
Muzyka wielogłosowa w katedrze poznańskiej wykonywana była już w XV wieku. Największy rozkwit osiągnęła muzyka polifoniczna w wieku XVI. Do tych tradycji nawiązał w roku 1881 ks. Józef Sużyński, zakładając w katedrze chór chłopięco-męski. Znakomity rozwój chóru przypada na czas, gdy w 1914 roku jego kierownikiem został ks. Wacław Gieburowski. Tradycję zespołu chłopięco-męskiego, poza murami zamkniętej a następnie zniszczonej katedry, kontynuował Stefan Stuligrosz.
Dyrygentem chóru w latach 1960-1970 był ks. Marcin Karpiński, jego następcą w latach 1970-1972 był ks. Zbigniew, Stępczyński. Od 1972 roku przez prawie 20 lat Poznański Chór Katedralny Prowadził ks. Zdzisław Bernat.
Chór Katedralny jest przede wszystkim zespołem liturgicznym: śpiewa w czasie głównych nabożeństw katedralnych. Propaguje także najwybitniejsze dzieła polskiej i światowej literatury chóralnej podczas licznych koncertów w kraju i zagranicą.
Od roku 1991 funkcję dyrygenta i kierownika artystycznego pełni ks. Szymon Daszkiewicz.